آراستگى به فرهنگ ایثار و شهادت ، راه رسیدن به حیات طیبه است

 آراستگى به فرهنگ ایثار و شهادت ، راه رسیدن به حیات طیبه است

 مراتب حیات‏

حیات، مانند وجود و نور داراى مراتب است و هر پدیده‏اى به اندازه ظرف ‏وجودى‏اش از آن بهره مى‏گیرد. حیات بر سه قسم است:

1. «حیات نباتى»:

حیات نباتى،به معناى شادابى، رشد و نموّ و سرسبزى است. همه موجودات (گیاهان، حیوانات وانسانها) به جز جمادات، از این نوع حیات برخوردارند

2. «حیات حیوانى»:

حیات حیوانى به معناى تحریک و تلاش جهت رفع نیازهاى مادّى است و حیوانات و انسان‏ها از این نوع حیات بهره‏مندند.

3. «حیات معنوى یا حیات طیّبه»:

حیات معنوى و انسانى به معناى هدف‏مند بودن زندگى و در مسیر فطرت و در راستاى‏ عقل سلیم و وحى قرار گرفتن و حرکت کردن است. این نوع حیات، خاص انسان‏ها مى‏باشد.

در قرآن کریم، از حیات معنوى، بسیار یاد شده است؛ مثلاً مى‏فرماید: « یا ایّها الّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاکُم لِما یُحییکم...» یعنی ؛ "اى کسانى که ایمان آورده‏اید، چون خدا و پیامبرش شما را به چیزى فراخوانندکه‏زندگى‏تان مى‏بخشد، دعوت آنان ‏را بپذیرید".

بنابراین حرکتى زندگى‏آفرین و طیّب است که در چارچوب وحى و رسالت قرار گیرد.

«أَوَ مَن کانَ مَیّتاً فَأَحییناهُ وَ جَعلنا لَه نُوراً یَمشى بِهِ فِى النّاسِ کَمَنْ مَثْلُهُ فِى الظُّلُماتِ لَیْسَ بِخارِجٍ ‏مِنْها...». 

یعنی : "آیا آن کس که مرده بود و ما زنده‏اش ساختیم و نورى فراراهش قرار دادیم تا با آن در میان مردم‏ حرکت کند، همانند کسى است که در ظلمتها باشد و از آن خارج نگردد؟!"

بدیهى است آن فرد و جامعه‏اى که از حق مى‏گریزد و به زندگى حیوانى رو مى‏آورد و در مسیر شیطان قرار مى‏گیرد، آثار و نشانه‏هاى حیات طیبه را از دست داده، به جمع مرده‏دلان‏ مى‏پیوندد.

امام على(ع) مى‏فرماید:

«آفریده نشده‏ام که غذاهاى لذیذ و پاکیزه مرا سرگرم سازد، چونان حیوان پروارى که تمام همّت او علف، و یا چون حیوان رها شده که شغلش چریدن و پر کردن شکم بوده، و از آینده خود بى خبر است».

تفاوت حیات مادّى با حیات معنوى و طیّبه این است که حیات مادّى فناپذیر و نابودشدنى است، چون طبیعت زندگى مادّى و فیزیکى چنین است؛ محکم‏ترین بناها، بادوام‏ترین حکومت‏ها، نیرومندترین انسان‏ها و هر چیز مادّى سرانجام کهنه و فرسوده وسپس نابود مى‏شود،  در حالى که حیات معنوى، فناناپذیر و جاودانى است، چرا که ‏پیوند با ذات پاک خداوند دارد و هر چیزى که با او نسبت و پیوند داشته باشد، رنگ ابدیت ‏به‏ خود مى‏گیرد. همانند: اعمال بندگان نیک، صالحان، شهیدان، پیامبران، امامان و مجاهدان راه حق.  چون این سرمایه‏هاى خود را براى خدا و در راه خدا به کار گرفته‏اند.

تبیین حیات طیّبه‏

حیات طیّبه از دو واژه «حیات» و «طیّبه» ترکیب یافته است. «حیات» یعنى زندگى و زیست در مقابل مرگ، گرچه ماهیت حیات همانند حقیقت وجود براى بشر ناشناخته ‏است، لیکن آثار و نمودهاى حیات در جهان آفرینش از هر چیزى نمایان‏تر است. بنابراین باشناخت آثار آن مى‏توان به مفهوم و ماهیتش پى برد.

واژه طیّب، - در برابر کلمه«خبیث» - یعنى به دور بودن از هرگونه آلودگى و ناپاکى.

به دیگر سخن: به هر چیزى که از آلودگى ظاهرى و درونى به دور باشد و خود نیزخوش‏آیند و شایسته و دلنشین باشد، «طیّب» گویند.

از این رو مى‏توان به فرق «طیّب» و «طاهر» پى برد؛ زیرا در «طهارت» جنبه دور کردن‏پلیدى مورد نظر است و در «طیّب» افزون بر آن، نظر به خوش‏آیندى، دلنشینى، کمال وجنبه اثباتى نیز هست. 

به همین دلیل، درباره پیشوایان معصوم(ع)، واژه «الطّیبین الطّاهرین» به کار برده مى‏شود؛ زیرا آنان، از هرگونه پلیدى و آلودگى ظاهرى و باطنى رهیده و به نقطه اوج کمال و وارستگى رسیده‏اند.

حیات طیبه و پاکیزه حیاتى است حقیقى و نه مجازى، حیاتى که از عزّت، قدرتمندى، خیر و سعادت، روح قناعت، باور حق، رضا و خشنودى الهى و اطاعت فرمان خدا برخوردار است.  این حیات از آلودگى‏ها، ظلم‏ها، خیانت‏ها، دشمنى‏ها، اسارت‏ها، ذلّت‏ها و انواع‏نگرانى‏ها پاکیزه است. 

حیات طیبه سرشار از فضاى معنوى، شادابى، راستى، یکرنگى، یکدلى، آرامش، صلح‏و صفا و انسانیت است. در جامعه برخوردار از این حیات، حاکمیت از آن خدا است و خیررسانى، سودمندى، شادابى و پویایى موج مى‏زند و همگان در سایه‏سار شجره‏ ایمان، زیستى شایسته دارند و دیگران را نیز به سوى این گونه زندگى فرا مى‏خوانند. در قرآن کریم مى‏خوانیم: «مَن عَمِل صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» .  یعنی ؛ "هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند - در حالى که مؤمن باشد - قطعاً او را با زندگى پاکیزه‏اى حیات‏حقیقى مى‏بخشیم و مسلماً اجرشان را بر پایه بهترین کارى که مى‏کردند مى‏دهیم".

علامه طباطبایى(ره) در تفسیر «حیات طیبه» مى‏نویسد: «خداوند، به انسان با ایمان اکرام کرده، زندگى نوین به او مى‏بخشد. البته مفهوم این سخن آن نیست که‏زندگى خبیث را به زندگى طیب تبدیل مى‏کند، بلکه در پرتو ایمان و عمل شایسته، زندگى نوینى به‏ مؤمنان مى‏بخشد که آن زندگى با این که از زندگى ظاهرى جدا نیست، لیکن خود حقیقتى مستقل و پابرجاست و اختلاف رتبه‏اى با زندگى مادى دارد. انسان، در پرتو «حیات طیّبه» ارجمند، کمال‏جو، توان‏مند، عزّت‏مند و برخوردار و سرشار از لذّت و سرور خواهد شد. چرا چنین نباشد، در حالى که‏او در زندگى همیشگى و زوال‏ناپذیر به سر مى‏برد و از نعمت بى‏پایان که اندوه و رنج و دل‏گرفتگى‏ندارد، بهره‏مند خواهد شد... و خداوند این زندگى را ویژه کسانى ساخته است که داراى ایمان و عمل‏صالح باشند». 

این شبیه این آیه است که مى‏فرماید:

"آیا آن کس که مرده بود و ما زنده‏اش ساختیم و نورى فرا راهش قرار دادیم، تا بدان در میان مردم راه‏ خود بیابد، مانند کسى است که در تاریکى زندگى مى‏کند؟! "

راه رسیدن به حیات طیبه، آراستگى به فرهنگ ایثار و شهادت‏

راه رسیدن به حیات طیبه سخت و ناممکن نیست، بلکه باید عوامل آن را شناخت و به‏کار بست و بازدارنده‏ها را از جلو راه برداشت و راهزنان و آسیب‏ها را نیز شناسایى کرد.

قرآن مجید مى‏فرماید: «فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَ ما اَدْریکَ مَا الْعَقَبَةُ فَکُّ رَقَبةٍ اَوْ اِطْعامٌ فى یَوْمٍ ذى مَسْغَبَةٍ یَتیماً ذامَقْرَبَةٍ اَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبةٍ ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ آمَنوا وَ تَوَاصَوا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوا بِالْمَرْحَمَةِ اُولئِکَ اَصْحابُ الْمَیْمَنةِ» یعنی ؛ "پس او در گذرگاه سخت و گردنه قدم ننهاد و تو چه دانى که آن گردنه و گذرگاه چیست؟ آزاد کردن‏بنده است، یا اطعام به روز قحطى، به یتیم خویشاوند یا تهى دستى زمین گیر، وانگهى از کسانى باشدکه ایمان آوردند و یکدیگر را به صبر و بخشایش و رحمت سفارش مى‏کنند، اینان اهل سعادتند" [و برخوردار از زندگى پریُمن و حیات طیبه‏].

درس‏هایى که این آیات به ما مى‏آموزد عبارتند از:

1. تا انسان از گردنه‏ها و گذرگاههاى سخت زندگى‏عبور نکند و دشوارى تکلیف را پشت سر ننهد، و خود را به فرهنگ ایثار و جهاد وشهادت آراسته نکند، به قلّه کرامت بالا نرود.
2. با رسیدن به قلّه کرامت، نگرش و بینش گسترده و فراگیر پیدا مى‏کند، بلند همّت‏مى‏شود، از قید و بندهاى دست و پاگیر مى‏رهد، آن گاه به فکر رهایى دیگران از جاذبه‏هاى اسارت‏بار دنیا مى‏افتد.
3. از خودبینى و فرو رفتن در خود بیرون مى‏آید و به جمع مى‏پیوندد و روحیه اجتماعى‏و خدمت به جامعه در او نموّ مى‏یابد.
4. نقطه اوج کمال چنین انسان‏هایى ایثار و از خودگذشتگى براى دیگران و نیز یکدیگر را به صبر، احسان، و رأفت و رحمت سفارش کردن است. شهیدان در این اوج قرارگرفته‏اند، چرا که هستى خویش را در این راه تقدیم هستى‏بخش کرده‏اند. آنان فداشده‏اند تا دیگران حیات عزتمند و طیّبه داشته باشند و خود گل خوشبوى حیات طیبه‏ مى‏باشند.

زیستنِ با عزت، از جلوه‏هاى حیات طیّبه‏

از جلوه‏هاى حیات طیّبه که شهیدان و ایثارگران در آن قدم گذاشته‏اند، زیستن باعزّت و ذلّت‏ناپذیرى است.

عزّت یعنى شکست‏ناپذیرى، سختى، حمیّت، غلبه، استحکام و صلابت. عزیز کسى است ‏که داراى قوّت، حمیّت و صلابت است و ذلّت و خوارى را نمى‏پذیرد. خداوند متعال‏ عزیز است، چرا که هیچ کس و هیچ چیز نمى‏تواند بر او قهر و غلبه کند. او عزیز مطلق ‏است، یعنى هر عزیز دیگرى در برابر او ذلیل است، چون به جز ذات حضرت حق همه ‏موجودات به ‏طور ذاتى فقیر و نیازمندند، و اگر بخواهند به عزّتى دست یابند، تنها در پرتو عزت الهى میسّر است.

خداوند در توصیف انسان‏هاى عزیز و سربلند مى‏فرماید: «وَالَّذینَ اِذا اَصابَهُمُ الْبَغْىُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ»  یعنی؛ "و کسانى که هرگاه ستمى به آنها رسد (تسلیم ظلم نمى‏شوند و) یارى مى‏طلبند".

یعنى او در مقابل ظالم و ستمگر مقاومت مى‏کند و فریاد برمى‏آورد، و اگر به تنهایى‏قادر بر دفع ظلم نیست از دیگر مسلمانان یارى مى‏گیرد.

در آیه دیگرى از قرآن مى‏فرماید: « لا تَظْلِمونَ وَ لا تُظْلَمُونَ » یعنی؛ "نه ستم کنید و نه ستم بپذیرید".

نکاتى که از آیه استفاده مى‏شود:

- نباید تن به ظلم و ستم داد و سکوت کرد.

- باید به یارى مظلومان تحت ستم شتافت.

- نباید به کسى ظلم کرد. 

انسانهاى داراى حیات طیبه که زندگى با عزّت دارند از اسارت و زیر بار ستم رفتن‏بیزارند. امیرمؤمنان(ع) مى‏فرماید: « وَ لا تَکُنْ عَبْدَ غَیرِکَ وَ قَدْ جَعَلکَ اللّهُ حُرّاً »  یعنی ؛ "برده و بنده دیگرى مباش؛ زیرا خداوند تو را آزاد آفریده است".

و به راستى کسى که تن به زندگى اسارت‏بار ظالمان سپرده و به حاکمیت ستمگران وطاغوت‏ها، رضایت داده، در حقیقت وابستگى به خواسته‏هاى نفس و جاذبه‏هاى دنیا راجایگزین خدا و رهبران الهى و باورهاى خود کرده است؛ در حالى که خداوند مى‏فرماید: «وَ لِلّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ » یعنی؛ "عزّت مخصوص خدا و رسول خدا و مؤمنان است". و یا در  جایی دیگر می فرماید : «مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّةَ فَلِلّهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً» یعنی ؛ "هر کس عزّت و ارجمندى خواهد، (باید از خدا بخواهد چرا که) بزرگى و عزّت همه از آنِ خداست". این آیه بدین معناست‏که زیستن با عزت را تنها باید از درگاه خداوند، درخواست وجستجو کرد.

پیامبر گرامى اسلام(ص) در کلامى زیبا فرمودند: « خداوند هر صبح و شام مى‏فرماید: من‏پروردگار عزیز شمایم، هر کس عزّت دو جهان را خواهان است، باید از (پروردگار)عزیز فرمان برد». 

نهى صریح و مؤکّد از سلطه کافران بر مؤمنان نیز نشان از این اصل مسلّم دارد که خداوند عزّت‏مدارى جوامع را در حیطه توحید و خداپرستى قرار داده است: « وَ لَنْ یَجْعَل اللّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤمِنینَ سَبیلاً »  یعنی ؛ "و خداوند هرگز براى کافران راهى [براى تسلط] بر مؤمنان ننهاده است".

این اصل در تمام ساحت‏هاى سیاسى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى حاکم است.